Powstanie szkoły i jej dzieje do 1939 roku.

Szczegóły

Utworzono: czwartek, 15 listopada 2012, 12:01

Czechowice-Dziedzice leżą w południowej części województwa śląskiego, a prawa miejskie otrzymały w 1950 roku. Przez stulecia Czechowice i Dziedzice stanowiły odrębne wsie. Najstarsza wiadomość o Czechowicach pochodzi z 1430 roku, kiedy to zostały wymienione w dokumencie wystawionym przez Bolka księcia cieszyńskiego, jako określenie proweniencyjne ich właściciela Mikołaja Czelo (Niclas Tscholle von Czechowitz). W południowej części Czechowic zwanej Lipowcem w 1899 roku powstała szkoła.

Decyzję o jej budowie podjęła Rada Szkolna i Wydział Gminny w Czechowicach już w 1895 roku. O budowę szkoły wnioskowali mieszkańcy Świerkowic, Brożysk, Podlarysza. Dzieci z tych okolic uczęszczały do szkoły w Komorowicach powiat Biała, ale ta przepełniona nie chciała przyjmować nowych uczniów z Czechowic. Część uczniów uczęszczała do Szkoły I w Czechowicach. Dzieci musiały codziennie pokonywać 4 do 5 kilometrów. Droga ta w zimie podczas burzy śnieżnych była trudna do przebycia. Władze szkolne w Czechowicach długo zwlekały z realizacją uchwały o budowie szkoły. Gmina musiała wtedy sama ponosić koszty budowy, a dochody z podatków mieszkańców zajmujących się rolnictwem były tak niskie, że o budowie szkoły nie można było myśleć. Jesienią 1896 roku zaczęto budować rafinerię nafty - Raffinerie der "Schodnica". Dochody gminy wzrosły na tyle, że władze mogły rozpocząć realizację uchwały o budowie szkoły na Lipowcu.

Parcelę budowlaną zakupiono od Leona Zipsera z Czechowic. Znajdowała się ona przy drodze Lipowskiej naprzeciw pola Józefa Zieleźnika l. 226 i Jana Szarego l. 227. Parcela miała kształt trapezu a jej powierzchnia wynosiła 2940 m2. Cena kupna tej parceli uzgodniona po 1 koronie za m2 wyniosła 2 940 koron austriackich. Wydział Gminny budowę szkoły zlecił firmie budowlanej architekta Karola Korna z Bielska za 20 000 koron austriackich.

Wzniesiony na tej parceli budynek szkolny był jednopiętrowy. Na parterze po prawej stronie znajdowała się izba szkolna, po lewej stronie mieszkanie kierownika. Na piętrze znajdowały się 2 izby lekcyjne i gabinet. Na poddaszu mieścił się też gabinet i dwa obszerne strychy. Budynek był pokryty dachem z tabliczek łupkowych. Na środku dachu znajdowała się wieżyczka z dzwonkiem, którym co dzień zwoływano dzieci do szkoły i dzwoniono na Anioł Pański. W 1913 roku przy wymianie dachu na płytki eternitowe usunięto dzwonek, który w czasie I wojny światowej służył jako sygnaturka w tutejszym kościele. Każda izba lekcyjna miała 11 metrów długości, 6.3 metrów szerokości i 3.2 metrów wysokości. Na stopniu 1.5 m szerokim i 6.3 m długim na sztalugach stały 2 tablice, stół, szafa i krzesło dla nauczyciela. W izbie w dwóch rzędach stały ławki szkolne, w każdej z nich mogło usiąść czworo uczniów. W klasie znadował się również piec żelazny, wieszaki, a na ścianach wisiały obrazy do nauki poglądu. W gabinecie na pierwszym piętrze stał długi stół, krzesła i szafy z pomocami naukowymi. Gabinet na poddaszu służył jako kancelaria albo mieszkanie dla nauczyciela. W sali, gdzie uczyły się najmłodsze dzieci, znajdowała się niewielka piaskownica. Z tyłu szkoły zbudowano 10 metrowy korytarz, który prowadził do ubikacji. Na podwórzu szkolnym obok drewnianego kurnika zbudowano w 1900 roku budynek gospodarczy, w którym mieściła się sionka, pralnia z kotłem, piekarnik, chlew dla krowy, chlewiki i kurnik. Po drugiej stronie znajdował się plac, gdzie dzieci bawiły się w czasie przerw. Stało tam również rusztowanie z przyborami gimnastycznymi.

17 października 1899 roku odbyło się przekazanie budynku szkolnego do użytku. Przy odbiorze był obecny inspektor szkolny Wiktor Terlitza, który reprezentował starostę Derlika, przewodniczący Rady Szkolnej Jan Fuzoń, przełożony gminy Józef Kłaptocz, radni: Józef Polok, Maciej Janusz, Józef Rozmus, kierownik szkoły Stanisław Paluch, architekt Karol Korn oraz sąsiedzi szkoły Józef Zieleźnik, Jan Szary z małżonką Anną.

Budynek szkoły wzniesiony w 1899 roku.
Przed budynkiem stoi nauczyciel Józef Müller.

21 października 1899 roku w zastępstwie proboszcza ks. Ryszarda Jarosza mszę świętą odprawił wikary Jan Ryczek. Po mszy poświęcił budynek i od tego dnia w tej dwuklasowej szkole 201 uczniów rozpoczęło naukę. Rozkład godzin nauki ustalono według planów dla publicznych szkół ludowych z językiem wykładowym polskim na Śląsku austriackim, które zostały wydane przez Radę Szkolną Krajową w Opawie. Dzieci uczyły się następujących przedmiotów: religii, rachunków i geometrii, języka polskiego, języka niemieckiego, przyrody, pisania, rysunków, śpiewu i wierszy, gimnastyki. Rada Szkolna i Wydział Gminny w Czechowicach wraz z nauczycielami ustaliły granice rejonów Szkoły nr 1 i 3 biorąc pod uwagę odległość oraz stan dróg, którymi dzieci musiały przejść, aby dotrzeć do szkoły. W granicach rejonu szkoły na Lipowcu znalazł się cały Podlarysz, Lipowiec, Brożyska, Świerkowice, część Zabiela (od Żoczka do Jędrzeja Moli 112), Pasieki l. 513, 514, 515, 688, 944, 1011 oraz nowo powstałe osiedle Żabiniec. Kierownikiem Publicznej Szkoły Ludowej III został Stanisław Paluch, który dotychczas pracował w jednoklasowej szkole w Zarzeczu. Według ustawy o regulacji płac nauczyciel z egzaminem dojrzałości, otrzymywał roczne wynagrodzenie w wysokości 900 koron, natomiast 1 400 koron otrzymywał nauczyciel z egzaminem kwalifikacyjnym.

W 1901 roku przy szkole założono sad. Drzewka owocowe zakupiła gmina za 40 koron. Zasadzono jabłonie, grusze, śliwy, czereśnie, wiśnie. W 1903 i 1904 roku zasadzono kolejne drzewka owocowe dostarczone bezpłatnie przez Towarzystwo Ogrodnicze Krajowe w Opawie. Przy sadzeniu drzewek pomagali uczniowie. Oni również sprawowali opiekę nad nimi, wzbogacając swą wiedzę praktyką. Gmina nadal popierała to przedsięwzięcie o czym świadczy jej odpowiedź na pismo Kierownictwa Szkoły III, którą przytoczę w całości.

"Kierownictwo otrzyma 20 koron (dwadzieścia koron) jednak pod tym warunkiem, że Kierownictwo starać się będzie wyszkolić dzieci intensywnie w zakresie ogrodnictwa, a nadto starać się będzie rozpowszechniać szczepki szlachetne w okresie szkoły."

Na parceli szkolnej założono również pasiekę. Sad i pasieka zostały zniszczone przez silne mrozy zimą w1928 roku, kiedy temperatura spadła do - 40oC. Wymarzło 2/3 drzew owocowych, w pasiece z 30 uli zostało 5.

W 1907 roku Wydział Gminny zwrócił się do Rady Szkolnej Okręgowej w Bielsku z prośbą o rozszerzenie szkoły na Lipowcu o klasę trzecią. Nastąpiło to 1 września 1911 roku, kiedy szkoła została przekształcona z dwuklasowej na trzyklasową.

I wojna światowa przyniosła klęskę i rozpad Austro - Węgier. W listopadzie 1918 roku Śląsk Cieszyński, a więc i Czechowice wróciły do Odrodzonej Rzeczpospolitej Polskiej. Z tej okazji ksiądz kanonik Józef Londzin zwołał nauczycieli polskich na wiec do Cieszyna w celu złożenia przysięgi wierności i posłuszeństwa Odrodzonej Polsce.

31 maja 1930 roku odszedł na emeryturę pierwszy kierownik szkoły Stanisław Paluch. Był postacią znaną, aktywnie pracującą na rzecz środowiska. Przez kilka lat prowadził ruchomą bibliotekę Szkoły Ludowej z Krakowa, był sekretarzem, bibliotekarzem i w pewnym okresie prezesem IV Koła Macierzy Szkolnej w Czechowicach. Założył Konsum Chrześcijańskie, 12 lat był kasjerem Kasy Spółdzielczej w Czechowicach, był również sekretarzem tutejszego Towarzystwa Melioracyjnego.

Od 1 września 1930 roku do końca stycznia 1931 roku w zastępstwie funkcję kierownika pełnił nauczyciel Emil Jurczyk.

1 lutego 1931 roku kierownictwo szkoły objął Teodor Sadlik, który do chwili powierzenia mu stanowiska pracował w Publicznej Szkole Powszechnej Żeńskiej w Bielsku jako nauczyciel.

W latach 1931 - 1937 ze względu na znaczny przyrost ilości dzieci ( z 240 do prawie 400) wojewódzkie władze szkolne stopniowo podwyższały stopień organizacyjny szkoły z trzyklasowej na siedmioklasową trzeciego stopnia.

Rok szkolny 1931/32.
Uczniowie klasy piątej i szóstej na wycieczce w górach pod opieką kierownika Teodora Sadlika i nauczyciela Franciszka Sztwiertni.

8 grudnia 1932 roku przy szkole została utworzona Rada Rodzicielska, która aktywnie działała dla dobra dziatwy szkolnej. Staraniem Rady Rodzicielskiej corocznie odbywał się wspólny "Opłatek", "Bal Rodzicielski", "Święcone", "Festyn Szkolny". Uczniowie organizowali uroczystości szkolne np. obchody rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja, Święto Niepodległości, imieniny Pana Prezydenta Rzeczypospolitej oraz Marszałka Józefa Piłsudskiego.

Jasełka odegrane przez dzieci szkolne w 1935 roku.

Z początkiem 1935 roku szkoła otrzymała oświetlenie elektryczne. Instalację z polecenia Urzędu Gminnego wykonał Józef Zieleźnik.

Ze względu na ciągły wzrost liczby dzieci zaczęto myśleć o budowie nowego budynku szkolnego. Wspólne starania Rady Rodzicielskiej, Kierownictwa Szkoły i Przełożeństwa Gminnego u wojewódzkich władz szkolnych zakończyły się sukcesem. W sierpniu 1936 roku na parceli zakupionej przez Urząd Gminny przy okazji parcelacji obszaru dworskiego rozpoczęto budowę nowego budynku szkolnego. Szkołę budowała firma Józefa Kozieła z Bielska, pracę na miejscu dozorował z ramienia Wojewódzkiego Urzędu Budowlanego delegowany przez niego technik budowlany Pęderecki. Do końca 1936 roku budynek został doprowadzony na wysokość pierwszego piętra i prowizorycznie przykryty. Na wiosnę 1937 roku podjęto na nowo prace. Z początkiem roku szkolnego 1937/1938 w wykończonych dwóch salach lekcyjnych dzieci podjęły naukę, gdyż w starym budynku szkolnym pomieszczeń dla dzieci zabrakło. W ciągu jesieni 1937 roku oraz wiosny i lata 1938 roku wykończono resztę sallekcyjnych i ogrodzono parcelę szkolną.

4 grudnia 1938 roku odbyło się poświęcenie budynku szkolnego w obecności Kuratora Szkolnego, politycznych i szkolnych władz państwowych, Przełożeństwa Gminnego i licznie zgromadzonego miejscowego społeczeństwa. W roku szkolnym 1938/39 szkoła nosiła nazwę Publiczna Szkoła Powszechna Stopnia III Nr 3 w Czechowicach im. Beliny Prażmowskiego. Władysław Prażmowski - Belina był organizatorem kawalerii Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego. W Legionach służył od ich powstania do ich rozwiązania. Walczył na szlaku bojowym I Brygady Legionów Polskich pod dowództwem Józefa Piłsudskiego później ppłk Januszajtina.

1938 rok - oddany do użytku nowy budynek szkoły.

Dla okolicznej ludności szkoła była nie tylko miejscem zdobywania wiedzy, ale ośrodkiem życia kulturalnego. Aktywną działalność przy szkole prowadziła Macierz Szkolna. Macierz Szkolna dla Księstwa Cieszyńskiego powstała w 1885 roku i jej głównym celem było zakładanie polskich szkół i gromadzenie funduszy na ten cel oraz prowadzenie szerokiej działalności oświatowej.

Zgromadzenie Założycielskie Macierzy Szkolnej na Lipowcu odbyło się 15 marca 1925 roku. Powołano do życia IV Koło Macierzy, wybrano Zarząd, którego przewodniczącym został Franciszek Bek. Potwierdzono również przyjęcie 28 członków. Liczba członków Koła szybko się zwiększała. Od 1930 roku do wybuchu wojny w 1939 roku przez szeregi Macierzy przewinęło się 130 członków. Składka roczna, którą każdy członek organizacji miał płacić, wynosiła 2 złote. Dla dzieci szkolnych Macierz organizowała "Gwiazdkę", kupowała elementarze, czytanki, z okazji pierwszej Komunii Świętej fundowano im śniadanie. Macierz organizowała odczyty o tematyce historycznej, zabawy, festyny, przedstawienia teatralne. Do spotkań członków wykorzystywano pomieszczenia szkoły, natomiast zabawy i przedstawienia teatralne organizowano w sali u Ignacego Gronera, a następnie w sali u Bartoszka na Brożyskach, gdzie wybudowano scenę. Koło Młodych IV Koła Macierzy w latach 1926 - 1929 wystawiło między innymi takie sztuki teatralne jak: "Janek Doktorem", "Dziesiąty Pawilon", "Pan Majsterek", "Miecz Demoklesa", "Bogata wdowa", "Jak się Jaśkowi chciało być panem". Lata 1936 - 1938 to kolejne premiery sztuk teatralnych takich jak: "Pałka Madeja", "W starym piecu diabeł pali", "Zastąp mnie". Macierz prowadziła także punkt biblioteczny, który mieścił się w budynku szkoły. W 1929 roku biblioteka liczyła 206 dzieł w 241 tomach. Wieloletnim bibliotekarzem był kierownik szkoły Stanisław Paluch.

W szkole działało harcerstwo. Drużynę harcerzy i gromadę zuchową założył w 1934 roku nauczyciel Stanisław Dudka. Drużyna działała do wybuchu wojny, jednak nie zachowały się materiały, które by dokumentowały jej działalność. Wiadomo, że w latach 1938 - 1939 drużynowym był Józef Czyż, a przybocznym N. Sadlik. Drużynę harcerek i gromadę zuchową założyła w szkole Wanda Mrózek, funkcję przybocznej pełniła Janina Szweda. W 1939 roku drużyna obozowała w Bystrej Śląskiej oraz uczestniczyła w organizowanych przez hufiec imprezach artystycznych dla dzieci na Zaolziu. W szkole odbywały się również spotkania absolwentów zrzeszonych w różnych organizacjach. Działał "Strzelec", którym kierował Rudolf Hyla. Organizacja "Młode Polki" skupiała dziewczęta, a kierowała nią Maria Waleczek. Działała również organizacja "Matki Polki", którą kierowała pani Rittmeister. Wszystkie te organizacje zaprzestały działalności wraz z wybuchem wojny z hitlerowskimi Niemcami.